Al ruim een jaar zuchten we onder de pandemie die we kortweg ‘corona’ zijn gaan noemen. Wereldwijd staan levens en economieën op de kop, maar voor onze pubers staat het leven ook zónder corona al op de kop. Ze zitten namelijk in de puberteit! Juist bij hen zien we daarom op dit moment een zeer verontrustende ontwikkeling.

We zien het dagelijks bij onze (online) leerlingen en ik vermoed dat iedereen met een puber in huis het ook zal herkennen. Het lijkt wel alsof onze pubers langzamerhand in een sombere leegte wegzakken. Ze reageren gelaten, nemen amper nog initiatief, zijn nauwelijks nog gemotiveerd en wachten af.

Crisis 1: de puberteit

Om te begrijpen wat er aan de hand is kijken we eerst naar de crisis die puberteit heet. Misschien weet je het nog van jezelf of zie je het bewijs dagelijks bij je aan tafel zitten. In de puberteit ontwikkelt een kind zich van een wezen tot een mens en dat is op z’n zachtst gezegd een emotionele rollercoaster. Geleid door hormonen vinden er allerlei veranderingen plaats in het lichaam, maar ook in de hersenen is het ‘werk in uitvoering’.

Dit alles werkt vervreemdend. De puber herkent zichzelf niet meer en als ouder krijg je opeens met een compleet nieuwe persoon te maken lijkt het wel. In deze periode neemt de puber steeds meer afstand van de volwassenen in zijn omgeving en trekt zich steeds meer op aan leeftijdgenoten. Deze contacten zijn essentieel voor hun ontwikkeling. De mening van vrienden speelt een steeds grotere rol in hun leven. Wanneer deze contacten even niet fysiek bereikbaar zijn worden ze via WhatsApp en andere social media onderhouden. Ik hoor het mijn moeder nog zeggen: ‘Hoezo moet je Anja bellen, ze fietste net een kwartier geleden weg!’.

Al deze fysieke en emotionele ontwikkelingen putten lichaam en geest uit. Niemand kan zo goed zuchten en met zijn ogen draaien als een ‘overbelaste’ puber. Om alles te kunnen verwerken heeft een puber veel tijd en slaap nodig. Dit merken we vooral aan het soms irritant lang op bed blijven liggen en urenlang schijnbaar niets doend op de bank hangen.

Crisis 2: de coronamaatregelen

We kennen intussen allemaal de maatregelen die zijn genomen om ons weer uit deze Covid-19 pandemie te bevrijden: anderhalve meter afstand – geen handen schudden – beperkt bezoek thuis – geen samenscholing op straat - niet of maar beperkt naar school – horeca, buurthuizen, sportclubs gesloten - avondklok … Hoewel we allemaal wel moe beginnen te worden van deze maatregelen en het verzet groeit, kunnen we ons er vanuit ons gezond verstand nog wel overheen zetten. Het is immers maar tijdelijk en we doen het voor elkaar!

Maar dat is nou net het probleem van jongeren in de puberteit. Het brein is in ontwikkeling en overziet vooral het hier en nu en heeft moeite met inleven en vooruitkijken. De puber ervaart momenteel vooral een grote leegte, heeft honger aan contacten en interactie. En wie honger heeft kan maar aan één ding denken: eten! De rest blokkeert, het denken staat uit. Peptalk komt niet binnen. Even is dit wel vol te houden, maar het duurt te lang. En het is niet de eerste keer…

De crisis in een crisis verklaard

Wanneer we aan de gevolgen van de coronacrisis voor jonge kinderen en pubers denken, dan denken we in eerste instantie vaak aan achterstand door gemiste lesstof. Maar uiteindelijk zijn dat zaken die in te halen zijn. Ze vergen vooral compassie, organisatie en tijd. De invloed die de crisis op de emotionele ontwikkeling van pubers heeft baart veel meer zorgen. De coronamaatregelen belemmeren onze pubers al voor de tweede keer en over langere tijd in hun natuurlijke behoefte aan contact met leeftijdgenoten. Daardoor loopt hun emotionele groei schade op. Het lijkt ze niet meer te lukken om die leegte, dat gemis op te vullen en ze vervallen in somberheid en passiviteit. Ze blokkeren.

Om te begrijpen hoe dat komt is het belangrijk om te weten hoe het brein werkt. Kort door de bocht bestaat ons brein uit 3 gebieden:

• de hersenstam
• het limbisch systeem
• de hersenschors/neo-cortex

De hersenstam verwerkt impulsen van buitenaf en zet aan tot reactie. Het limbisch systeem is ons emotionele systeem, het regelt motivatie, genot en ons emotioneel geheugen. De hersenschors/neo-cortex zorgt ervoor dat we kunnen denken, leren, analyseren en uitvoeren. In normale tijden, in niet bedreigende situaties, gaat informatie vanuit de hersenstam gelijk door naar de neo-cortex: je onderneemt actie. De wereld draait door… Echter, wanneer er sprake is van stress, van een emotioneel bedreigende situatie, dan gaat het limbisch systeem met je aan de haal en wordt de neo-cortex maar voor een klein deel geactiveerd. Iedereen zal in het afgelopen jaar wel eens het gevoel hebben gehad ‘on hold’ te staan of soms emotioneler reageren.

Wanneer het limbisch systeem geactiveerd wordt dan kan het twee kanten op gaan: AAN of UIT. Als het aan-knopje wordt geactiveerd dan is de reactie ‘vechten’. Wordt het uit-knopje geactiveerd dan wordt het ‘vluchten, verdoven, verstijven’. Vechten gebeurt vooral door verzet, verbaal agressief gedrag of door flink met deuren te slaan. Vluchten door het zich terugtrekken (op hun kamer), niet meer communiceren. Verdoven gebeurt door consumptie van veel suiker en vet en door roken, alcohol nuttigen of blowen. Verstijven tot slot leidt tot afhaken, het bijltje erbij neergooien, niks meer uit je handen krijgen. Het limbisch systeem is dan overbelast.

We kunnen het limbisch systeem bewezen effectief kalmeren door fysieke beweging en mediteren. Wat ook helpt is positieve gedachten, goed slapen, zingeving en verbondenheid. Om uit deze ‘crisis in een crisissituatie’ te komen staan drie dingen met stip bovenaan: beweging, zingeving en verbondenheid. Contact met leeftijdgenoten moet hersteld worden. Er zal weer gesport moeten worden, gewandeld of gefietst en tot slot er moet weer een concreet doel zijn om voor te gaan.

Wat helpt?

Ik merk de laatste maanden dat zingeving het belangrijkste punt aan het worden is in de (online) begeleiding van leerlingen. Luisteren, meebewegen en bijsturen, samen zoeken naar een reden, een doel om aan het werk te blijven. Ook belangrijk is het om echt contact te maken, inzicht te geven en overzicht en tot slot spelletjes te doen om het brein te activeren en de gezelligheid terug te brengen. Om die reden begeleiden we online waar het kan en live als dat beter is.